Engellilik ve Ağız-Diş Sağlığı

Devlet İstatistik Enstitüsü ve Özürlüler İdaresi Başkanlığı’nın (yeni adı Özürlü ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü) işbirliği ile yapılan araştırma sonucuna göre Türkiye nüfusunun %12,29’u engelli statüsündedir. Buna göre ülkemizde 8.431.937 kişi özürlü olarak yaşamlarını sürdürmektedir. Ortopedik, görme, işitme, dil ve konuşma ile zihinsel özürlülerin oranı %2.58 iken (yaklaşık 1.8 milyon) süreğen hastalığı olanların oranı ise %9.70’dir (yaklaşık 6.6 milyon).

Dünya Sağlık Örgütü “engelli birey”i, yürüme, görme, duyma, konuşma, nefes alma, öğrenme, çalışma gibi başlıca yaşam faaliyetlerinin bir yada daha fazlasını önemli bir ölçüde kısıtlayan, fiziksel ya da zihinsel sorunu olan kimse olarak tanımlamaktadır.

Engelli bireylerde ağız-diş sağlığının sağlanması ve korunması için:
1. Düzenli diş hekimi kontrolleri:
Engelli bireylerde eşlik eden problemlerin varlığı, bakımlarını üstlenen ailelerinin veya kişilerin ağız-diş sağlığı konusunda çoğunlukla onları ihmal etmesine neden olur. Bu nedenle dişleri çıkar çıkmaz daha bebeklik dönemindeyken başlanılan düzenli diş hekimi kontrolleri ve koruyucu diş hekimliği yöntemleri ile ağız-diş sağlığı problemleri oluşmadan engellenir. Engelli bireyler, sahip oldukları problemlerin ciddiyetine göre dişhekimi tarafından sık rutin kontrollerle takip edilmelidir. Bu tip hastalar 1-4 ay aralarla görülmelidir.

2. Engelli bireyin bakımını birinci derecede üstlenen kişilere ağız hijyen eğitimi verilmesi:
Mental geriliği olan bireyler ağız hijyeninin önemini anlayamazlar ya da kendisine bakım yapan kişilerin yardımı olmadan uygulayamazlar. Dişhekimleri, bu kişilere engelli bireylerde ideal ağız-diş bakımının sağlanması için gerekli metodlar hakkında bilgi ve metodları uygulama yöntemleri konusunda da eğitim verirler.

3. Engelli bireylerde koruyucu diş hekimliği uygulamaları:
Bu yöntemler arasında düzenli diş fırçalama ve diş ipi kullanma, yüksek fluorid konsantrasyonlu diş macunlarının kullanımı, topikal fuorid uygulamaları, diş çürüğü ve diş hastalıklarından korunma amacıyla ağız gargaralarının kullanımı, sealant uygulamaları yer almaktadır. Elektrikli diş fırçalarının kullanımı ise hem engelli bireyler için hem de bakımını üstlenen kişiler için ağız hijyenininde kolaylık sağlar. Diş hekimi hastaya uygulanabilirlik durumuna göre bu metodların çoğunu muayenehane ortamında uygulayabilir. Ayrıca dişhekimi, engelli bireylerde uzun dönem dental hastalıkların önlenmesi için ksilitollü sakız ve akide şekerlerinin kullanılmasının önemi ve diş sağlığını koruyucu beslenme konusunda da aileye bilgi verecektir.

4. Genel anestezi veya derin sedasyon:
Bazen engelli bireylerdeki ısrarcı, dirençli ve kontrolsüz davranışlar diş tedavisinin güvenliğini engelleyebilecek düzeydedir ya da hastada bir kaç seansta tedavi edilebilecek yaygın diş-dişeti problemleri mevcuttur. Böyle durumlarda genel anestezi veya derin sedasyon uygulanır. Kooperasyon problemi olan hastalarda da uygulanan bu yöntemler sıklıkla uygulanan güvenilir yöntemlerdendir. Genel anestezi veya derin sedasyon esnasında anestezist hastanın vital bulgularını ve medikal durumunu kontrol altında tutarken diş hekimi de dental tedavisini uygular.

Ağız ve diş hastalıklarının önlenmesi, engelli bireyler için çok büyük önem taşımaktadır. Önleyici ve koruyucu programlara mümkün olduğunca erken başlanılmalı ve uzun dönemde etkili olacak şekilde devam edilmelidir. İdeal olarak oral hijyen uygulamaları, günlük rehabilitasyon, eğitim ve mesleki terapi programları ile birleştirilmelidir. Bunun için öneriler şöyle sıralanabilir:

• Her yemekten sonra ve özellikle akşam yatmadan önce dişlerin fırçalanması
• Diş fırçalarının fiziksel engeli bulunan hastaların kendi dişlerini fırçalamalarını sağlayacak şekilde modifiye edilmiş olması
• Otomatik diş fırçalarının kullanılması
• Fluoridli diş macunları ve jellerinin kullanılması
• Diş ipi kullanımının rutin hale getirilmesi
• Oral hijyenin ideal olmadığı yetişkin bireylerde sealant uygulamalarının yapılması
• Dişeti iltihabı ve periodontal hastalıkları olan bireylerde klorheksidinli ağız gargaralarının kullanımı
• Yerel fluorid uygulamaları
• Kullanılan ilaçlar nedeniyle tükürük salgılaması yetersiz olan kimselerde ksilitollü sakız veya akide şekerleri ile ağzın nemli kalmasının sağlanarak ağız hastalıklarının oluşma riskinin azaltılması
• Beslenmede düzenlemeler yapılarak engelli bireylerde uzun dönem dental hastalıkların önlenmesi
• Düzenli diş hekimi kontrollerinin yapılması